THE

WORD

LIVING NO KA AINA

(Hoʻomauʻia)

Inā ua noho maoli ke kanaka, ʻaʻohe ona maʻi, ʻaʻohe ʻeha, ʻaʻohe maʻi; e loaʻa iā ia i ka olakino a me ka hoʻomaʻemaʻe o ke kino; ua hiki nō iā ia, inā he makemake, ma ke ola, e ulu a ulu i ka make, a hiki i kona hoʻoilina mau ke ola mau loa. ʻAʻole naʻe ke ola maoli ke kanaka. A ʻo ke ala ʻana o ke kanaka ma ka honua, hoʻomaka ia i ke kaʻina o ka make, e nā maʻi a me nā maʻi e pale ai i ka olakino a me ka hoʻomaʻemaʻe ʻana i ke kino, a e kau mai ana i ka mauʻino a me ka pala.

He ola ke ola a kahi kūlana i komo ai ke kanaka a me ka naʻauao. ʻAʻole hoʻomaka ke kanaka i ke kaʻina o ka noho ʻana i kahi ʻano haphazard ʻano. ʻAʻoleʻo ia i hoʻohemo i ke kūlana o ka noho ʻana ma o nā kūlana a i ʻole kaiapuni. Pono ke kanaka e hoʻomaka i ke ʻano o ka noho ʻana e ke koho, ma ke koho ʻana e hoʻomaka. Pono ʻo ia e komo i ka ʻāina o ka nohona ma ka hoʻomaopopo ʻana i nā ʻāpana like ʻole o kāna mea ponoi, a me ka hana ʻana, ma ka hoʻonohonoho ʻana i kēia mau mea a kekahi me ka hoʻokumu i ka pilina like ma waena o lākou a me nā kumu e huki aʻe ai i ko lākou ola.

O ka hana mua e ola ai, oia ke ike ana ua make ia. Pono ʻo ia e ʻike e like me ke ʻano o ka ʻike o ke kanaka ʻaʻole hiki iā ia ke mālama i kahi koena o ke ola o kona ola, ke nānā ʻole ʻole ʻia kāna mea kūlehu a pale ʻole paha i ke kahe o ke ola, ke keiki ʻo ia i ka make. ʻO ke ʻano ʻē aʻe e pili ana i ke ola e haʻalele i ke ala o ka make a makemake i ke ala o ke ola. Pono ʻo ia e hoʻomaopopo ʻo ka hāʻawi ʻana i nā makemake o ke kino a me nā hemahema, nā kumu a me ka maʻi a me ka nāhelehele, hiki ke ʻike ʻia ke ʻeha a me ka maʻi a me nā ʻōpala, e ʻoi aku ka maikaʻi o ka mālama ʻana i nā makemake ma mua o ka hāʻawi ʻana i ke ala iā lākou. ʻO ke hana hou e pili ana i ke ola e hoʻomaka i ke kaʻina o ke ola. ʻO kāna hana ia e koho ai e hoʻomaka, e hui pū me ka noʻonoʻo ʻana i nā kino i loko o ke kino me nā haʻalulu o ko lākou ola, e hoʻohuli i ke ola i loko o ke kino mai kona kumu o ka luku i ke ala o ka hou.

I ka hoʻomaka ʻana o ke kanaka i ke kaʻina o ke ola, ua kōkua nā kūlana a me nā kūlana o ke ola i ka ola maoli, e like me ke kumu kumu i koi ai i kāna koho a i ka pae āna i hōʻike ai iā ia iho e mālama pono i kāna ala.

Hiki i ke kanaka ke hoʻohemo i ka maʻi, pani i ka pala, lanakila i ka make, a e loaʻa ke ola ʻole, ke ola nei i kona kino kino i kēia ao kino? Hiki iā ia ke hana me ke kānāwai o ke ola. Pono e loaʻa ke ola kino ʻole. ʻAʻole hiki ke hāʻawi ʻia ʻia, ʻaʻole hoʻi kekahi me ka maʻalahi i ka maʻalahi i loko.

Mai ka hoʻomaka ʻana o nā kino o ke kanaka, e moe ai ke kanaka a makemake ʻoe e ola mau loa. Ke hōʻike nei i kēia mea me nā huaʻōlelo e like me ka Philosopher's Stone, ka Elixir o ke Ola, ke kumuwaiwai o nā ʻōpio, nā mea ʻōpio i hoʻohiki a loaʻa a nā poʻe naʻauao i ʻimi, i mea e hiki ai iā lākou ke hoʻolōʻihi i ke ola a lilo i mau make. ʻAʻole moe kolohe āpau lākou āpau. ʻAʻole paha he mea ʻole a pau i kā lākou papa. Ma waho o nā poʻe i huki i ka ʻimi o kēia ʻimi i nā makahiki, he mea liʻiliʻi paha, a hōʻea i ka pahuhopu. Inā lākou i ʻike a hana iā lākou i ka Elixir o ke Ola, ʻaʻole lākou i hōʻike i kā lākou mea huna i ka honua. ʻO nā mea i ʻōlelo ʻia e pili ana i ke kumuhana ua hōʻike ʻia e nā kumu aʻo nui, i kekahi manawa ma ka ʻōlelo maʻalahi i ka manawa e hilahila ʻole ʻia ai, a i kekahi manawa i kēlā ʻano ʻōlelo ʻano haʻahaʻa a me ka mea hoʻonaninani. Ua uhi ʻia kēia kumuhana ma ka mea huna; ua pane ʻia nā laha weliweli, a me nā kuhikuhi i ʻike ʻole ʻia i hāʻawi ʻia iā ia e makemake e wehe i ka mea huna a ʻike wiwo ʻole e ʻimi i ke ola mau loa.

He mea paha ia, pono i nā makahiki ʻē aʻe e ʻōlelo ai i ke ala o ke ola make loa e mālama ʻia, ma o ka moʻolelo, nā hōʻailona a me nā alana. Akā i kēia manawa i kā mākou makahiki hou. ʻO kēia ka manawa e kamaʻilio pololei me ka hōʻike maopopo i ke ala o ke ola, kahi e loaʻa ai i ke ola mau loa e ke kanaka make a ʻo ia i ke kino kino. Inā ʻaʻole maopopo ʻole ke ala, ʻaʻohe mea e hoʻāʻo e hahai iā ia. E nīnau ʻia kona manaʻo ponoi i kēlā me kēia e makemake i ke ola mau loa; ʻaʻohe mana ʻē aʻe i hāʻawi ʻia a koi ʻia.

Inā ola mau loa i ke kino kino i ka manawa like ʻole e ka manaʻo makemake no ia mea, he liʻiliʻi wale nō i ka honua i lawe ʻole i ka poʻe. ʻAʻohe kanaka i kūpono i kēia manawa a mākaukau e lawe i ke ola mau loa. Inā hiki i kahi makua ke waiho i ka make ʻole i ka manawa hoʻokahi, e hoʻokuhi ʻo ia iā ia iho i ka make ʻole; aka aole hiki mai. Pono ke kanaka e hoʻomākaukau iā ia iho no ke ola mau loa a hiki i kona hiki ke ola mau loa.

Ma mua o ka hoʻoholo ʻana e lawe i ka hana o ke ola mau loa a ola mau loa, pono ke ʻae e ʻike i ke ʻano mau loa iā ia, a ʻike pono ʻo ia i ka kiko o kona naʻau a ʻimi pono i ke kumu kumu e koi aku ai iā ia e ʻimi i ke ola mau loa. Hiki i ke kanaka ke ola ma luna o kāna mau ʻoliʻoli a me nā ʻeha, a kaalu ʻia e ke kahawai o ke ola a me ka make ma ka naʻaupō ʻole; aka i kona ike ana a i hoʻoholo ai e lawe i ke ola make ole, ua hoʻololi ʻo ia i kona papa a pono ʻo ia e mākaukau no nā meaʻino a me nā pono e hiki mai ana.

ʻO ka mea ʻike a koho i ke ala o ke ola mau loa ʻana, pono e noho ma kāna koho a hele hoʻi. Inā ʻaʻole i mākaukau paha, a inā paha he kumu kūpono ʻole ka manaʻo i koho i kāna koho, e hele nō ia i nā hopena a pono nō e hoʻomau. E make ana ʻo ia. Akā, i ke ola hou, e lawe hou ʻo ia i kāna luhi mai kahi āna i waiho ai, a hele i mua o kāna manaʻo no ka maʻi a maikaʻi paha. Loaʻa paha he mea.

Ke ola mau loa nei a ke noho nei ma kēia ao, ʻo ia ka mea e ola ai ka mea i pale ʻia mai nā hōʻeha a me nā leʻaleʻa e hōʻeha ai i ke kino a hoʻolilo i ka ikaika o kahi kanaka. I ka manawa ua ola ia i loko o nā makahiki he ola he ola ma kona mau lā, akā me ka maha ʻole o ka pō a me ka make. E ʻike ʻo ia i ka makuakāne, makuahine, kāne, wahine, nā keiki, nā kamaliʻi e ulu a ulu a make a like me nā pua e ola ana akā no kahi lā. Loaʻa nā ola o ke kino iā ia e like me ka uila, a hala i ka pō o ke manawa. Pono ʻo ia e kiaʻi i ka hāʻule o ka hāʻule ʻana o nā lāhui a i ʻole hoʻi nā ʻahiki inā ua kūkulu ʻia a wāwahi ʻia i ka manawa. E loli mau ka loli o ka honua a me nā climates a lilo ia, he hōʻike no ia mea a pau.

Inā pīhoihoi ʻo ia a haʻalele i kēlā mau manaʻo, ʻoi aku kāna i koho ʻole ai iā ia ke ola mau loa. ʻO ka mea leʻaleʻa i kāna mau kuko, a i ʻole e nānā i ke ola ma o ka ʻeka kālā, ʻaʻole ʻo ia e ʻimi i ke ola make ʻole. Ua ola kahi nohona ma loko o kahi ʻano moeʻuhane ʻole o ka hopohopo i hōʻailona ʻia e nā wīwī o ke ʻano; a ʻo kona ola a pau mai ka hoʻomaka ʻana a hiki i ka hopena, he ola poina ia. ʻO ke ola o kahi mau ola mau he hoʻomanaʻo mau.

ʻOi aku ka mea nui ma mua o ka makemake a me ka makemake o ka ola mau loa, ʻo ia ke ʻike i ka kumu kumu e kumu ai ke koho. ʻO ka mea nāna e ʻike ʻole a ʻaʻole hoʻi e ʻimi a ʻimi i kāna kumu kī, pono ʻole e hoʻomaka i ke kaʻina o ke ola. E nānā ʻo ia i kāna mau kumu me ka mālama, a me ka maopopo i ka pololei i mua o kona hoʻomaka ʻana. Inā hoʻomaka ʻo ia i ke ala o ke ola a ʻaʻole kūpono ke mau kumu, hiki iā ia ke lanakila i ke kino kino a ke makemake i nā mea kino, akā ua hoʻololi wale ia i kona noho ʻana i ke kino o ke ʻano. ʻOiai ua makemake ʻia ia i kahi manawa ma ka mana a kēia poʻe i hāʻawi ai, akā hoʻokokino ʻo ia iho i ka hōʻeha a me ke kaumaha. ʻO kāna kumu e kūpono ai iā ia iho e kōkua i nā poʻe ʻē aʻe e ulu aʻe mai loko o ko lākou ʻike ʻole a me ko lākou iho, a ma ke ʻano e ulu a piha ka pono o ka pono a me ka mana a me ka ʻole ʻole; a ʻo kēia a ʻaʻohe manaʻo pilikino a pili ʻole iā ia iho i kahi nani no ka hiki ke kōkua ʻia. Eia ke kumu o kona kumu, kūpono ke hoʻomaka e hoʻomaka i ke ʻano o ke ola mau loa.

(E hoʻomau 'ia)